Το πρoσκύνημα στους Αγίους Τόπους αποτελούσε, ήδη από τον 15ο αιώνα, έναν από τους πιο σημαντικούς λόγους και στόχους ταξιδιού στην ανατολική Μεσόγειο. Πριν ή μετά την περιήγηση στη Βιβλική χώρα οι προσκυνητές επιθυμούσαν να επισκεφτούν και τη χερσόνησο του Σινά. Έτσι, αναπόφευκτα έπρεπε να προσεγγίσουν την Αίγυπτο και ένα από τα  λιμάνια της περιοχής ήταν η Αλεξάνδρεια. Η λαμπρή σε παρελθόν πολιτεία συνέχιζε να αποτελεί σημαντικό πολιτικό και εμπορικό κέντρο και τα λιγοστά μνημεία της προσείλκυσαν το ενδιαφέρον των περιηγητών και απετέλεσαν ένα από τα θέματα που εμπλούτισαν τη σχετική με την πόλη εκονoγράφηση.

Λόγω του λαμπρού της αρχαιοελληνικού παρελθόντος, η Αλεξάνδρεια απεικονίζεται στα πρώτα τυπωμένα βιβλία, όπως στο «Χρονικό της Νυρεμβέργης» του H. Schedel (1493), μια εικονογραφημένη ιστορία του κόσμου, όπου βέβαια οι πόλεις αποδίδονται φανταστικά και σχεδόν όλες όμοιες μεταξύ τους. Βαθμιαία, παρατηρούμε μία προσπάθεια να αποδοθεί περισσότερο ρεαλιστικά η άποψη της πόλης, όπως στο σημαντικό ταξιδιωτικό χρονικό του P. Belon (1554) και στα προσκυνηματικά χρονικά των Noe Bianco (1600) και H. Beauvau (1615). Το τελευταίο δανείζεται τα θέματα από προγενέστερες παρεμφερείς εκδόσεις. Στα τέλη του 17ου αιώνα, οι εκδόσεις του J. Peeters (1686) εξαίρουν τις νίκες των χριστιανικών δυνάμεων της Δύσης στους Βενετο-οθωμανικούς πολέμους. Απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες στην Αυστρία, τη νότιοανατολική Ευρώπη, την ανατολική Μεσόγειο και περιοχές της Ασίας ώς τη Σαουδική Αραβία.

Τα σχέδια που συνοδεύουν το κείμενο του B. de Monconys (1665-66) αποτελούν ένα υλικό μοναδικό στην παράδοση της ταξιδιωτικής γραμματείας. Περιλαμβάνουν μηχανές απόσταξης, πειράματα χημείας, υδραυλικές συσκευές, υδρόμετρα, αρχιτεκτονικά σχέδια, μετεωρολογικά φαινόμενα, κατόψεις, ανθρώπινους τύπους, αστρονομικά όργανα κ.ά. 

Στα 1714, έχουμε την πρώτη πιο αληθοφανή άποψη της Αλεξάνδρειας στο χρονικό του C. Le Bruyn, ο οποίος το κοσμεί με πρωτότυπα θέματα και εξαιρετικά, σε ζωγραφικό πια ύφος, χαρακτικά. Έτσι, βαθμιαία, μετά τον Le Bruyn οι αρχαιότητες και τα άλλα αξιοθέατα της πολιτείας αρχίζουν να αναδεικύονται και να εικονογραφούν τα ταξιδιωτικά χρονικά (του Γάλλου συλλέκτη αρχαιοτήτων P. Lucas στα 1720 και του Άγγλου Ch. Perry στα 1743, στο εντυπωσιακό και πλούσιο σε πληροφορίες και εικόνες έργο του Άγγλου R. Pococke στα 1743, στα έργα των R. Dalton στα 1751-52 και Ed.D. Clarke στα 1814 και στο συνοδευτικό Λεύκωμα του χρονικού του Γάλλου φυσιοδίφη Ch.N.S. Sonnini de Manoncourt στα 1799).

Οι σπάνιες εικαστικές μαρτυρίες του έργου του W. Black (1900) αποτελούν πολυτιμότατη πηγή για την ιστορία του τόπου, καθόσον είναι από τα ελάχιστα έργα που χρονολογούνται την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης.

Τα σχέδια στο πρώιμο χρονικό του A. Thevet (1551) αποτελούν εξαίρεση στο θέμα των αρχαιοτήτων από την Αλεξάνδρεια, καθόσον περιλαμβάνουν και ένα αρχαίο άγαλμα από την Κρήτη που βρισκόταν στην κατοχή Βενετού της πόλης.  Οι πίνακες που κοσμούν την έκδοση των περιηγήσεων του J. Thevenot (1727), απεικονίζουν ασυνήθιστα θέματα. Πρόκειται κατά κανόνα για πολυπρόσωπες συνθέσεις με πολλές λεπτομέρειες, που σκιαγραφούν σκηνές σε μακρινούς τόπους με μια αφηγηματικότητα ιδιαίτερα ελκυστική για τον αναγνώστη, όπως εδώ η σκηνή στις κατακόμβες της Αλεξάνδρειας.

Τον 19ο αιώνα, μετά τα σημαντικά πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην περιοχή, η πολιτεία συνεχίζει να αποτελεί έναν από τους τόπους που εντάσσονταν στα δρομολόγια ταξιδιού στην ανατολική Μεσόγειο (H. Allan στα 1843, H. Light στα 1818, J. Carne στα 1836-38, J. d’Estourmel στα 1848). Με γραφικές και αληθοφανείς λεπτομέρειες, οι πίνακες στο έργο της Mary Georgiana Emma Seymour Dawson Damer (1841) εντάσσονται απόλυτα στο εικαστικό πνεύμα των μέσων του 19ου αιώνα.

Τα καλλιτεχνικά περιοδικά του 19ου αιώνα, με ταξιδιωτικό αλλά και αφηγηματικό περιεχόμενο, δημοσίευαν πίνακες με απόψεις σημαντικών μνημείων της Ανατολής συνοδευόμενους από εμπεριστατωμένα επεξηγηματικά κείμενα. Αποτελούσαν ευπώλητες εκδόσεις με ψυχαγωγικό αλλά και εποικοδομητικό χαρακτήρα (M. Busch, 1869).

Χαρτογράφηση της περιοχής έχουμε αρχικά στα σχέδια του Seller. Ο J. Seller ήταν ο δημιουργός της πρώτης λεπτομερούς χαρτογράφησης των ακτών της Μεσογείου, γνωστής με τον τίτλο «English Pilot...», η οποία πρωτοεκδόθηκε τον 17^ο αιώνα, επανεκδόθηκε επανειλημμένα, και συνέχισε να χρησιμοποιείται ως έργο αναφοράς μέχρι και τον 19^ο αιώνα (εδώ η έκδοση του 1771). Το συνολικό έργο του Seller καθιέρωσε την αγγλική γλώσσα στους ναυτικούς χάρτες και επηρέασε έντονα τις μεταγενέστερες χαρτογραφικές εκδόσεις. Παραδίδονται σχέδια ακτών της περιοχής. Χαρτογραφήσεις ακολουθούν στον λιμενοδείκτη του J. Roux (1804), στο σημαντικό για τις παρατηρήσεις του χρονικό του Άγγλου ορυκτολόγου Ed. D. Clarke (1814) και στον "Άτλαντα" του χρονικού του A.Fr.L.V. de Marmont (Duc de Raguse) στα 1839.

Μια σειρά από αξιοπρόσεκτους πίνακες με τη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής συναντούμε στα έργα των Γάλλων φυσιοδιφών P. Belon (1554) και G.A. Olivier (1801), όπως και στου Γερμανού H.J. Breuning von und zu Buchenbach (1612), όπου επιπλέον έχουμε απεικόνιση του ίδιου και του συνοδοιπόρου του.

Δύο επιχρωματισμένες απόψεις της Αλεξάνδρειας, προς τα τέλη του 19ου αιώνα, έχουμε σε σύγχρονο Λεύκωμα (Piraeus and Ports) και άποψη του φρουρίου που βρίσκεται στη θέση του φημισμένου Φάρου περιλαμβάνεται στο έργο «Grèce» (1835) του F.Ch.H.L. Pouqueville (που σε άλλο του έργο μας κληροδότησε ένα από τα πιο συγκροτημένα κείμενα για τη γεωμορφολογία της ηπειρωτικής Ελλάδας).

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου