CHOISEUL-GOUFFIER, Marie Gabriel Florent Auguste de
Ο Γάλλος ευγενής, περιηγητής και διπλωμάτης Marie-Gabriel-Florent-Auguste κόμης Choiseul-Gouffier (1752-1817) γεννήθηκε στο Παρίσι και μαθήτευσε πλάι στον περίφημο Ελληνολάτρη και ακαδημαϊκό abbé Barthélemy, συγγραφέα του περίφημου ιστορικού λογοτεχνήματος “Le Voyage du jeune Anacharsis en Grèce”. Ωστόσο στην Ευρώπη την περίοδο αυτή είχαν ήδη καλλιεργηθεί και αναπτυχθεί οι αρχαιογνωστικές έρευνες και η νέα αντίληψη που ευνοούσε την γνωριμία του αρχαίου κόσμου όχι μόνο διά μέσου της ανάγνωσης των κειμένων αλλά και με τη δυνατότητα της γνώσης παρελθόντος με την επί τόπου παρουσία. Ως εκ τούτου είχαν ήδη πραγματοποιηθεί και οι πρώτες αρχαιολογικές αποστολές (Εταιρεία των Dilletanti, ανασκαφές στην Πομπηία).
Έτσι, σε ηλικία μόλις 24 ετών (1776), ο Choiseul-Gouffier ξεκινάει από την Τουλώνα, με τη φρεγάτα Atalante, για το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα με στόχο αφενός την αποτύπωση των αρχαίων μνημείων και αφετέρου την περιγραφή του τρόπου ζωής των νεότερων Ελλήνων. Καρπός του πρώτου δωδεκάμηνου αυτού ταξίδιού, στο οποίο θα αναφερθούμε πιο κάτω, είναι η δημοσίευση (1782) του πρώτου τόμου από το μνημειώδες πόνημα “Voyage pittoresque de la Grèce”, μέσα από το οποίο με την καινοτομία της εικόνας, πρωτεύον στοιχείο του έργου, παρουσιάζεται στον Eυρωπαίο αναγνώστη ζωντανός ο μαγικός κόσμος της Aνατολής. Το έργο περιλαμβάνει τριακόσιες έντεκα χαλκογραφίες που συνοδεύονται από επεξηγηματικά κείμενα, καθώς κι έναν πρόλογο με έντονα φιλελληνικό χαρακτήρα.
Το 1784 ο Choiseul-Gouffier εξελέγη μέλος τής Γαλλικής Ακαδημίας και διορίστηκε από τον Λουδοβίκο 16ο πρέσβης της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη, όπου έφθασε τον Ιούλιο του 1785. Πραγματοποιεί λοιπόν ένα δεύτερο ταξίδι στην Ανατολή, αυτή τη φορά ως διπλωματικός απεσταλμένος του Γάλλου μονάρχη στην Υψηλή Πύλη. Αρχαιολόγοι, ζωγράφοι, σχεδιαστές, αστρονόμοι, χαράκτες και πολλοί άλλοι επιστήμονες που είτε τον συνόδευαν είτε τους ανέθεσε αποστολές ο Choiseul-Gouffier, επιδόθηκαν σε μια πολύμοχθη αναζήτηση στην ηπειρωτική και νησιωτική 'Ελλάδα, που κράτησε χρόνια. Ωστόσο από τη νέα του θέση, του εκπροσώπου της Γαλλίας, πολλές φορές, για λόγους διπλωματικούς, μεταστρέφει τις απόψεις του για τους Έλληνες. Το δεύτερο έτος της Γαλλικής Επανάστασης, μετά από απόφαση του Επαναστατικού Δικαστηρίου, ο Λουδοβίκος 16ος διέταξε την ανάκληση του τον Choiseul-Gouffier και τη μετάθεσή του στη γαλλική πρεσβεία του Λονδίνου. Ως φιλοβασιλικός ο Choiseul-Gouffier αρνήθηκε να υπακούσει, παραιτήθηκε και βρήκε καταφύγιο στη Ρωσία, όπου παρέμεινε, στην αυλή της Αικατερίνης Β´, για μια περίπου δεκαετία (1793-1802), κατέχοντας τον τίτλο του διευθυντή της Ακαδημίας των Τεχνών και των Αυτοκρατορικών Βιβλιοθηκών της Ρωσίας.
Στη Γαλλία επέστρεψε μόνο μετά την Παλινόρθωση, καταλαμβάνοντας το αξίωμα του υπουργού, ως μέλος της Βουλής των Ομοτίμων. Έχτισε το σπίτι του κατά το πρότυπο του Ερεχθείου, διετέλεσε πρόεδρος στο «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» -μυστική προεπαναστατική οργάνωση- και δημοσίευσε στα 1809 τον δεύτερο τόμο του έργου του. Ο Choiseul-Gouffier πέθανε το 1817, πριν προφτάσει να ολοκληρώσει τον τρίτο τόμο, ο οποίος κυκλοφόρησε στα 1822. Στο τελευταίο αυτό μέρος την επιστασία ανέλαβαν εξ ολοκλήρου ο Barbié du Bocage και ο Letronne, καθώς ο τόμος αυτός είναι κυρίως αφιερωμένος στην τοπογραφία, τα μνημεία, τα ευρήματα, τις επιγραφές και τα νομίσματα από την περιοχή της Τρωάδας. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην πρωτέυουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφενός είχε στήσει ένα ολόκληρο επιτελείο από συνεργάτες, αρχιτέκτονες, αρχαιολόγους, σχεδιαστές, λογίους για την ολοκλήρωση των αποτυπώσεων και σχεδίων των περιηγήσεών του και παράλληλα είχε συστηματικά οργανώσει πάμπολλες αποστολές για την πρόσκτηση, τη συσκευασία και τη μεταφορά μεγάλου αριθμού αρχαιοτήτων, κυρίως από την Αθήνα και την ευρύτερή της περιοχή. Η πλούσια αρχαιολογική του συλλογή πουλήθηκε στο Λούβρο και σε ιδιώτες.
Πολυσυζητημένη από τους σύγχρονους ερευνητές η προσωπικότητα του Choiseul-Gouffier, καθώς από τη μία πλευρά θεωρείται ένθερμος θαυμαστής του αρχαίου ελληνικού μεγαλείου, που εξυμνεί καθετί του αρχαίου πολιτισμού, ενώ από την άλλη, κατά τη διάρκεια της πολιτικής του σταδιοδρομίας, μεταστρέφεται βαθμιαία σε αυστηρό κριτή των Νεοελλήνων προκειμένου να διασφαλίσει την ισορροπία των διπλωματικών σχέσεων ανάμεσα στην Υψηλή Πύλη, τη Γαλλία και τις άλλες δυνάμεις, Η μεταστροφή του αυτή αντανακλάται και στην επανέκδοση του έργου, στα 1842, μετά τον θάνατό του, οπότε και ο τίτλος έχει διαφοροποιηθεί σε “Voyage pittoresque dans l’empire Ottoman, en Grèce”. Παρ’ όλα αυτά ο Γάλλος ευπατρίδης, συγκροτημένος διπλωμάτης πλέον μετά το δεύτερό του ταξίδι (1784-1792), παρέδωσε ένα πολύτομο έργο που προδίδει πολύπλευρο ταλέντο με αρχαιολογικά ενδιαφέροντα, φιλοπεριέργεια, κριτικό πνεύμα και καλλιτεχνικό αισθητήριο. Eκτός από το σημαντικότατο περιηγητικό του έργο, ο Choiseul-Gouffier αποδείχτηκε και ικανότατος διπλωμάτης. Eκπλήρωσε ως πρέσβης του Λουδοβίκου 16ου τον σκοπό του, καθόσον πέτυχε, μεταξύ άλλων, στο τέλος της μακροχρόνιας φιλίας Γαλλίας και Oθωμανικής Αυτοκρατορίας, την προσθήκη δέκα άρθρων στις Διομολογήσεις, που ρύθμιζαν τη γαλλική ναυσιπλοΐα στη Mαύρη Θάλασσα.
Ο πρώτος τόμος περιγράφει κυρίως το πρώτο ταξίδι. Από την Τουλώνα, η γαλλική φρεγάτα με το εκλεκτό πλήρωμα πέρασε από τη Σαρδηνία, τη Μάλτα και τη Σικελία, προσορμίστηκε στην Κορώνη και μετά ακολούθησαν τα νησιά Κίμωλος, Μήλος, Σίφνος, Σίκινος, Ίος, Θήρα, Νάξος, Τήνος, Σύρος, Δήλος, Πάρος, Αντίπαρος, Σκύρος, Λήμνος, Λέσβος, Χίος, Σάμος, Πάτμος, Κως, Ρόδος, Σύμη. Με έναν σταθμό στον Τσεσμέ (Κρήνη), απέναντι από τη Χίο, και τη Μάκρη (σημερινό Φετιχιέ) η περιήγηση συνεχίστηκε στη δυτική Μικρά Ασία με σταθμούς στην Τελμησσό, στα Μύλασα, στη Στρατονίκεια, στο Bodrum (Αλικαρνασσό), στην Ιασσό, την Ηράκλεια της Λάτμου, στα Δίδυμα, στην Πριήνη, τη Μίλητο, την Έφεσο, την Τέω και τη Σμύρνη.
Στον δεύτερο τόμο ολοκληρώνονται τα θέματα από τις τοποθεσίες της Μικράς Ασίας και του βορείου Αιγαίου, όπως η Σμύρνη, η Πέργαμος, η Άσσος, η Σαμοθράκη, η Τροία. Στον τρίτο τόμο συνεχίζει με την Αλεξάνδρεια Τρώας, την Τρωάδα, την Τένεδο, τα στενά του Ελλησπόντου (Μάδυτος, Άβυδος, Σηστός, Καλλίπολις, Λάμψακος) για να κλείσει με θέματα από την Κωνσταντινούπολη, τα μνημεία της, τα αξιοθέατα, τον Βόσπορο και μια σειρά από ανθρώπινους τύπους από την οθωμανική διοίκηση αλλά και από τα πλανόδια κυρίως επαγγέλματα και τις διάφορες εθνοτικές μειονότητες που συνυπήρχαν στην πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το πρωτότυπο και ανεπανάληπτο αυτό έργο, σταθμός στην εξέλιξη της περιηγητικής γραμματείας, επηρέασε όλες τις μετέπειτα εκδόσεις, τα θέματα των χαρακτικών αντιγράφηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για να εικονογραφήσουν άλλα ταξιδιωτικά έργα και μέχρι σήμερα οι απεικονίσεις, κυρίως αυτές με θέματα από τη νησιωτική Ελλάδα, παραμένουν οι πιο δημοφιλείς και γνωστές, που ζωντανεύουν την ελληνική γη με τους σύγχρονους ανθρώπους στο ιδιαίτερο κάθε τόπου τοπίο.
O Choiseul-Gouffier στο επιβλητικό του έργο εξέφρασε μ’ έναν νέο και πρωτότυπο τρόπο το αρχαιόφιλο και το νέο φιλελληνικό πνεύμα της εποχής του – διστακτικό ακόμα γύρω από τις διαδικασίες της αφύπνισης του ελληνικού εθνικού στοιχείου.
Σύνταξη: Iόλη Βιγγοπούλου
